Μεταξύ Καμμένων και Πικραμένων

Συχνά λέγεται με περισσή ελαφρότητα ότι σε μια δημοκρατία η λαϊκή ετυμηγορία είναι υπεράνω κριτικής. Ένας κυρίαρχος λαός μπορεί να θέλει ό,τι θέλει, αρκεί πραγματικά να το θέλει. Η λαϊκή βούληση αποτελεί το μέτρο αξιολόγησης όλων των άλλων αποφάσεων, συνεπώς θα ήταν άτοπο και αντιφατικό να καταστεί και η ίδια αντικείμενο κριτικής, γιατί τότε θα έπρεπε να αναζητηθεί ένα άλλο μέτρο αξιολόγησης, υπέρτερο αυτής, βάσει του οποίου θα κρινόταν και η ίδια. Στη δημοκρατία όμως τέτοιο υπέρτερο μέτρο δεν μπορεί - υποτίθεται - να υπάρξει και η τυχόν αναζήτησή του θα οδηγούσε σε επικίνδυνες ατραπούς, καθώς θα έθετε σε ευθεία αμφισβήτηση τη λαϊκή κυριαρχία. Η λαϊκή ετυμηγορία μπορεί λοιπόν να είναι πολλά πράγματα - γνήσια ή νοθευμένη, κατανοητή ή ακατανόητη -  ποτέ όμως σωστή ή λάθος. Είναι αυτή που είναι και η συζήτηση τελειώνει εκεί. Κι όμως, η συζήτηση εκεί ακριβώς θα έπρεπε να αρχίσει.

Η άποψη περί ασυλίας της λαϊκής ετυμηγορίας στην κριτική μπερδεύει δύο διαφορετικά πράγματα: την τυπική πηγή της νομιμοποίησης της εξουσίας με τα ουσιαστικά κριτήρια ορθότητας των αποφάσεων του λαού. Δεδομένου ότι οι έννοιες της νομιμοποίησης και της ουσιαστικής ορθότητας εξετάστηκαν σε προηγούμενο άρθρο («Η παρανόηση της πλειοψηφίας», 30 Οκτ 2011), θα επισημανθεί εδώ ένα άλλο στοιχείο αυτών των αποφάσεων. Από τη στιγμή που οι αποφάσεις του λαού ενέχουν το στοιχείο της επιλογής, είναι αδιανόητο να τις θεωρήσουμε υπεράνω κριτικής. Οποιοσδήποτε απολαμβάνει ένα οσοδήποτε μικρό ή μεγάλο περιθώριο απόρριψης κάποιων επιλογών και πρόκρισης άλλων, οποιοσδήποτε δηλαδή έχει έστω στοιχειώδη ελευθερία επιλογής, καθίσταται αυτοδίκαια αντικείμενο κριτικής για τις επιλογές του και πρέπει να είναι πάντα έτοιμος να εξηγήσει (στους άλλους αλλά κυρίως στον ίδιο του τον εαυτό) γιατί επέλεξε ό,τι επέλεξε. Από κανέναν δεν μπορούν να αξιωθούν εξηγήσεις ή ευθύνες για το ότι είναι κοντός ή ψηλός, ξανθός ή μελαχροινός, Έλληνας ή Γερμανός ή Μογγόλος, γιατί πρόκειται για στοιχεία για τα οποία δεν είχε περιθώριο να διαλέξει έτσι ή αλλιώς. Μπορούν όμως να αξιωθούν εξηγήσεις ή ευθύνες για το ότι οδηγούσε μεθυσμένος ή για το ότι πέταξε το τσιγάρο από το παράθυρο και λαμπάδιασε το πευκοδάσος που ήταν δίπλα στο δρόμο. Και ασφαλώς μπορούν να αξιωθούν εξηγήσεις ή ευθύνες για το τι διάλεξε πίσω από το παραβάν ενός εκλογικού τμήματος. Όλα αυτά είναι επιλογές του, είναι αποτελέσματα στάθμισης εναλλακτικών λύσεων, είναι κάθε φορά μία από τις πολλές πιθανές καταλήξεις μιας διαδικασίας ανοιχτής στο τέρμα της και όχι νομοτελειακά προαποφασισμένης. Σωστό ή λάθος μπορεί να μην υπάρχει λοιπόν στην πανσέληνο ή στην καταιγίδα ή στο χρώμα των ματιών ενός νεογέννητου παιδιού, υπάρχει όμως σίγουρα στην κάλπη μιας δημοκρατίας. 

Η ελευθερία επιλογής (πρέπει να) συμβαδίζει με την ευθύνη: δεν μπορείς να διεκδικείς την πρώτη και να αποποιείσαι τη δεύτερη. Ο "καταλογισμός ευθυνών" για το αποτέλεσμα μιας κάλπης δεν είναι μόνο συλλογικός, είναι κατεξοχήν ατομικός. Η προσέγγιση του λαού ως ενός συλλογικού υποκειμένου με εκατομμύρια κεφάλια (ή κανένα κεφάλι) δεν αναιρεί την κριτική και την ευθύνη των επιλογών του κάθε πολίτη. Δεν υπάρχει χειρότερη πλάνη και πιο επικίνδυνος λαϊκισμός από την ιδέα ότι σε ένα νεφελώδες συλλογικό υποκείμενο - όπως το εκλογικό σώμα - δεν νοείται εξατομίκευση της ευθύνης ή ότι εν πάση περιπτώσει η ευθύνη αυτή διαχέεται και τελικά απορροφάται από τη συλλογικότητα και εξαφανίζεται. Αυτό που συμβαίνει είναι ακριβώς το αντίθετο: Οι ατομικές επιλογές του πολίτη στη δημοκρατία τον βαραίνουν με ακόμα μεγαλύτερη ευθύνη, γιατί αντανακλούν τελικά και σε όλους τους συμπολίτες του. Δεν αρκεί λοιπόν ο καθένας να σταθμίζει ορθολογικά και βασανιστικά τις επιλογές του από την ατομική οπτική γωνία, αλλά χρειάζεται σε ένα δεύτερο επίπεδο να υπερβαίνει την ατομική προσέγγιση και να σκέφτεται με όρους κοινού συμφέροντος. Γι’ αυτό και η δημοκρατία είναι το εκπληκτικότερο αλλά και το δυσκολότερο πολίτευμα.

Η αποδοχή των παραπάνω μας ανοίγει το δρόμο να εξετάσουμε κριτικά τη λαϊκή ετυμηγορία στην πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση. Στις εκλογές λοιπόν της 6^ης Μαΐου ο ελληνικός λαός απέδειξε ότι δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος της δημοκρατίας. Φτηνοί πολιτικάντηδες και ανίδεοι δημοσιογραφίσκοι δηλώνουν καθημερινά από τηλεοράσεως ότι όλοι οφείλουν να κατανοήσουν το μήνυμα των εκλογών και να κινηθούν στην κατεύθυνση που υπέδειξε ο πάνσοφος λαός. Ποιο ήταν όμως το μήνυμα των εκλογών; Ήταν δήθεν η καταδίκη του μνημονίου; Ήταν τάχα η επιταγή για αριστερή διακυβέρνηση; Ήταν ενδεχομένως η ανάγκη για κυβέρνηση συνεργασίας; Δ: Τίποτα από τα παραπάνω. Γιατί το μήνυμα ήταν απλούστατα ότι ο πάνσοφος(;) λαός στις τελευταίες εκλογές ξεγυμνώθηκε πια εντελώς και απέδειξε με τον πιο βροντερό τρόπο τη ρηχότητά του, την άγνοιά του, την ημιμάθειά του, την ανοησία του, τη φαυλότητά του, την παρακμή του, την αθλιότητά του, τη μιζέρια του, την υποκρισία του, τον παραλογισμό του, τις αντιφάσεις του, τους εγωισμούς του, τη δειλία του, την αναξιοπρέπειά του, εν τέλει την πολιτική και πολιτισμική του κατάντια. 

Αν υπήρχε στην αρχή αυτής της κρίσης μια ελπίδα να ταρακουνηθούμε επιτέλους από το μεταπολιτευτικό βούρκο του λαϊκισμού, του κρατισμού και του παρασιτισμού, πλέον είναι φρικιαστικά πασιφανές ότι ο βούρκος αυτός μας αρέσει, μας ταιριάζει, μας αξίζει. Πέρυσι τέτοιον καιρό στήναμε αντίσκηνα έξω από τη Βουλή και παριστάναμε τους αγανακτισμένους πολίτες για τα ψέματα που μας έλεγαν επί 30 χρόνια τα δύο μεγάλα κόμματα εξουσίας. Και μόλις αντιληφθήκαμε ότι χάρη στις εξωτερικές πιέσεις τα κόμματα αυτά δεν μπορούν – αν και θα το ήθελαν – να συνεχίσουν να μας σερβίρουν ψέματα με τον ίδιο ρυθμό, ψάξαμε και βρήκαμε αμέσως καινούριους και άφθαρτους προμηθευτές αυταπάτης και ψευδαισθήσεων. Τσίπρας, Καμμένος, Κουβέλης και λοιποί νεοφώτιστοι εθνοσωτήρες πήραν τη σκυτάλη στον ολοένα και πιο απότομο κατήφορο προς τον όλεθρο, αποδεικνύοντας ότι η διάβρωση που έχει επιφέρει ο λαϊκισμός είναι χωρίς επιστροφή. Οι φωνές της λογικής έχουν πια γίνει ψίθυρος που πνίγεται από τις κραυγές του μαινόμενου αφιονισμένου όχλου, μάγισσες και χαρτορίχτρες της πολιτικής ετοιμάζονται να αναλάβουν κυβερνητικά χαρτοφυλάκια, αλαλάζοντες ψηφοφόροι χορεύουν γύρω από πελώριες φλόγες λαϊκισμού και ανοησίας ψάλλοντας σοσιαλιστικές μπαρούφες και περιμένοντας να βρέξει λεφτά από τον ουρανό όπως παλιά. Και κάπου εκεί, πίσω από τους καπνούς, ο Ανδρέας Παπανδρέου μπορεί να μας αγναντεύει ήσυχος και ευτυχισμένος που βλέπει να φυτρώνουν και να θεριεύουν τα ζιζάνια της μαρξιστικο-λαϊκο-επανασταστικής αποχαύνωσης που έσπειρε στην ελληνική κοινωνία.

Κατά το σύντροφο Τσίπρα και τους ομοϊδεάτες του, ο λαός την 6^η Μαΐου κατάφερε ένα πρώτο αποφασιστικό χτύπημα στους δανειστές, τους καπιταλιστές, τους τραπεζίτες, τους τροϊκανούς, τους διεθνείς συνωμότες, τους σιωνιστές, τους ιμπεριαλιστές και όλους όσοι τέλος πάντων φταίνε για την κατάστασή μας. Τον επιβεβαίωσαν τα συνδικάτα της Βενεζουέλας, που του απέστειλαν την περασμένη εβδομάδα συγχαρητήρια επιστολή. Όταν όμως ο σύντροφος Τσίπρας και όσοι τον ψήφισαν αντιληφθούν ότι το αίμα που βλέπουν να τρέχει δεν είναι του διεθνούς κεφαλαίου ή της κας Μέρκελ αλλά το δικό μας, θα είναι ήδη πολύ αργά. Στην ύστατη στιγμή της κατάρρευσης, τη στιγμή που θα έπρεπε επιτέλους να συνειδητοποιήσουμε το πού μας οδήγησαν 3 δεκαετίες ανεξέλεγκτου κρατισμού, κομματοκρατίας, συνδικαλιστικής αλαζονείας και δαιμονοποίησης του καπιταλισμού και της επιχειρηματικότητας, εμείς αναδεικνύουμε σε νέο πολιτικό αστέρα έναν απεχθή δημαγωγό και σε κυρίαρχη (σχεδόν) πολιτική δύναμη ένα κόμμα που προτείνει μεταξύ άλλων τις εξής εκπληκτικές λύσεις: επανακρατικοποίηση του ΟΤΕ και της Ολυμπιακής (!), αξιοποίηση (=δήμευση) των καταθέσεων από το κράτος (!), φορολόγηση του τζίρου των επιχειρήσεων (!), προσλήψεις 100.000 δημοσίων υπαλλήλων (!) και άλλα τέτοια ευφάνταστα. Τέτοιες εξαγγελίες ήταν γραφικές και ακίνδυνες όταν ο ΣΥΡΙΖΑ πάλευε να μπει στη Βουλή, όμως σήμερα - χάρη στην ψήφο του πάνσοφου ελληνικού λαού - αποτελούν κυβερνητική πρόταση σε μια χρεοκοπημένη οικονομία. Επί 3 δεκαετίες πίναμε γουλιά γουλιά το δηλητήριο της κρατικίστικης παρασιτοκρατίας, της γραφειοκρατικής παράνοιας και της αποσάρθρωσης του παραγωγικού μας ιστού. Και τώρα, στο πιο κρίσιμο σημείο, που τα συμπτώματα της δηλητηρίασης επιδεινώνονται ραγδαία και έχουμε την ύστατη ευκαιρία να σταματήσουμε να πίνουμε το δηλητήριο, έρχεται κάποιος με ολόκληρο μπουκάλι νέας ενισχυμένης σύνθεσης και εμείς κραυγάζουμε: Άσπρο πάτο!

Έχουμε αυτομαχαιρωθεί πολλές φορές τον τελευταίο καιρό χτυπώντας αόρατους εχθρούς. Την 6^η Μαΐου καταφέραμε τη μοιραία(;) μαχαιριά. Ο έτερος αυτοχρισμένος πατριώτης - λαϊκός ηγέτης - εθνοσωτήρας Καμμένος και οι δικοί του ομοϊδεάτες μπορούν να κοιμούνται ήσυχοι και δικαιωμένοι: αυτομαχαιρωθήκαμε ελεύθερα και δημοκρατικά, με το κεφάλι ψηλά, αδέσμευτοι από ξένους εκβιασμούς και πιέσεις, περήφανοι και αγέρωχοι, όπως αρμόζει σε Ανεξάρτητους Έλληνες. 

Όπως όλα τα πολύπλοκα και απαιτητικά εργαλεία, έτσι και η δημοκρατία προϋποθέτει καλή μελέτη των οδηγιών χρήσης. Αν μπαίναμε στον κόπο να τις διαβάσουμε, θα βλέπαμε να αναγράφεται στη συσκευασία με μεγάλα γράμματα: Προσοχή, να φυλάσσεται μακριά από παιδιά, κίνδυνος ατυχήματος. Πόσο μάλλον όταν δεν πρόκειται καν για παιδιά, αλλά για έναν λαό με μυαλό βρέφους. Η δημοκρατία δεν είναι για όλους. Δεν ήταν π.χ. για τη μεσοπολεμική Γερμανία του 1930, που ανέδειξε με δημοκρατικές εκλογές καγκελάριο το Χίτλερ, με όλα τα γνωστά επακόλουθα. Η εξουσία του αυτοκαθορισμού είναι ευλογία, αλλά και κατάρα αν δεν ξέρεις πώς να τη χρησιμοποιήσεις. Ένας λαός ανίκανος να αρθεί στο ύψος των απαιτήσεων και των προδιαγραφών της δημοκρατίας, γεννά τέρατα και είναι επικίνδυνος, πρώτα απ' όλα για τον ίδιο του τον εαυτό. Οι τερατογενέσεις της δημοκρατίας μπορούν να προσλάβουν διάφορες μορφές, ανάλογα πάντα με τα χαρακτηριστικά του εκάστοτε λαού και φυσικά με τα δεδομένα της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας. Έτσι π.χ. η δημοκρατία της μεταπολιτευτικής Ελλάδας το 1981 γέννησε τον Ανδρέα Παπανδρέου και η δημοκρατία της χρεοκοπημένης Ελλάδας το 2012 κυοφορεί τον Αλέξη Τσίπρα. Δυστυχώς ή ευτυχώς, στις δημοκρατίες οι λαοί είναι ελεύθεροι και να αυτοκτονήσουν. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι μια αυτοκαταστροφική πλειοψηφία παρασέρνει μαζί της στην άβυσσο και όσες τυχόν μειοψηφίες πρόλαβαν να φωνάξουν: Γκρεμός!